Bokmelding av Tyl

Bokmelding av ”Tyl”

”Bygdeglasnost”

”I ei lita bygd som eg bur i
veit alle alt
dei ikkje skal vita

Men viss eg spør om dei veit
det dei veit
som dei ikkje skal vita

veit dei ikkje det

Og seinare veit alle
at eg spurde om dei visste
det dei veit
som dei ikkje skal vita
men som dei veit”

Slik lyder første side i boka ”Tyl”, og er ei god beskriving av eit bygdesamfunn lik den som me finn i denne boka. ”Tyl” er skrive av Finn Tokvam og Halvor Folgerø, og vart utgjeven av det Norske Samlaget i 2005. Ordet ”tyl” er eit vestnorsk skjellsord og tyder dum/naiv mann, men under vennskaplege forhold tyder det intelligent tosk.

Boka handlar om postmannen Ove Ullkvam. Han er 30 år, bur på vestlandet og er ein beundrar av Charlie Parker. Han er ein mann som ikkje tør å stå på sitt, han seier nesten aldri imot andre sine meiningar. Livet hans har blitt altfor rutineprega og trist. Dette var grunnen til at han mista sin første kjærast Cecilie, men han har enno ikkje forandra seg. Faren hans likar ikkje at Ove ikkje utnyttar evnene sine til studiar, men at han i staden sløsar han vekk på ein meiningslaus jobb.

Ein dag besøker han sin bestevenn Ragnar, og dei hamnar på fylla. Under fylla skriv dei ein avtale som begge signerar:

”Avtalen mellom Ove Ullkvam (frå no av kalla Den Diffuse Postmann) og Ragnar
Mårtensson (frå no av kall Den Direkte Sagfører)
Dei neste 14 dagane skal Den Diffuse Postmannen i størst muleg grad vera seg sjølv. Han skal seia det han meinar sjølv om dette ikkje alltid kjennest så himla lurt. Den Diffuse Postmannen skal gjera det han har lyst til. Han skal slutta med dill og dall i omgangen med personar han møter i ruta si og elles desse dagane.
Møter han for eksempel nokon han meier er eit svin, seier han det til dei så slepp han leva i uvissa. Han skal ikkje gå av vegen for ein god krangel og stå på krava i det lengste.
Den Diffuse Postmann treng ikkje vera usakleg og ufin i utrengsmål. Men skal til kvar tid stilla seg spørsmålet, kva vil eg?
Den Direkte Sagføraren skal føra sitt liv som vanleg, då dette på alle vis alt held mål i massevis.
Dei to skal i samrøre avgjere om punkta i avtalen er oppfylt etter desse 14 dagane. Er dei det, vankar det heider og gratis hotell rom på Vossa Jazz (med badekar) for Den Diffuse Postmann.
Bryt Den Diffuse Postmannen avtalen lyt han betala barrekninga til Den Direkte Sagførar (maks 70 alkoholeiningar) denne avtalen gjeld same kva dei 2 partane eventuelt seinare måtte hevda i edru tilstand.”

Denne avtalen påverkar livet til Ove, og hjelper han å finna seg sjølv.





















Illustrasjon av Ove Ullkvam, laga av Lisbeth Fanebust

Hovudpersonen er ein ganske interessant person – han er ein person som utviklar seg veldig mykje etter avtalen mellom han og Ragnar vart nedskrive. Privatlivet hans var ganske greitt økonomisk sett, men ikkje på det sjelige viset. Ove har eit talent for å spela piano, men han utnyttar det ikkje til det fulle - det nærmaste han kjem til det er å spela tullete songar under selskap han vert ufrivillig invitert til. Han tør ikkje å seie ”nei” til andre fordi han føler at dei forventar at han skal gjere ting på deira måte, sjølv om han er ueinig med dei. Han vert difor lett utnytta av folk, særlig av dei han ikkje likar. Brørne Kåre og Konrad, Mige-Malla og spesielt den lokale konsulenten Paulsen er personar han ikkje akkurat likar å besøke under postruta si. Paulsen er ein snobbete person som gjer narr av andre, han er av den verste typen som finns for Ove og gjer livet hans surare. Trøysta hans ligg i musikken til Charlie Parker, han er nesten som eit levande Parker-leksikon.

Ove klarar å halde sin del av avtalen, og han og Ragnar reiser til Voss på festival. Her møter han sin nye kjærleik Sara. Ho vart født i Sunnfjord, og no jobbar ho som sjukepleiar i Oslo.
Dei møter kvarandre under ein konsert der Sara og venninnene hennar set seg ned med Ove. Sara er ikkje pratsam og ser litt prøvande bort på Ove, men han vert så nervøs at han går ifrå dei for å leita etter Ragnar. Dagen etter møtast Ove og Sara igjen under frukosten, og dei tilbringer heile dagen saman som eit nyforelska par. Frå då av vart det ei meining i livet til Ove, og det var å vera i lag med Sara. Etter Vossa Jazz-festivalen fortsetter dei å besøkja kvarandre i helgane og feriane. Alt ser ut som om livet går som smurt for Ove, men han blir knust mot slutten.

Ragnar er den rake motsettinga til Ove – han seier akkurat det han meiner uansett kven han snakkar med eller kor brutalt meininga hans måtte vera. Han har både dameteke og svenske slektningar, ein av dei vert kalla Palt-Åke som er ein veteran innanfor svensk pornofilmbransje, iallfall som statist. Han har fått hjelpegjenstandar for sjuke eller eldre menneske som gåver frå ei 40 år gamal kvinne som jobba på Hjelpemiddelsentralen, ein favoritt er dusjstolen hans. Lik Ove sin fascinasjon for Charlie Parker, er helten til Ragnar Olav Stedje. For han er Stedje sin lyrikk forbigått i norsk litteratur og tatt for gitt av det norske folk. Etter ein frukost på Voss der det vart lesen opp dikt, byrja Ragnar å skriva eigne dikt om Olav Stedje – dette blir til ein serie av korte dikt om Olav Stedje sine tankar i forskjellige situasjonar, nokre er enklare å forstå enn andre:

”Olav Stedje føler seg pressa til å seie noko positiv om homofili, og gjer det på engelsk for å skapa litt avstand til problematikken”

”Geir loves
Kjartan
Kjartan
loves Geir
So what?”

Miljøet beskriv mest den vestlege delen av landet, først i Ove si bygd der han kjenner seg meiningslaus, deretter på Voss på grunn av jazzfestivalen, og til slutt i Bergen når historia avsluttast her. I bygda plar det vanlegvis ikkje skje noko spesielt, akkurat som i røyndommen. Naturen vert ikkje beskrive så mykje i boka, men den gjev deg den generelle ideen om korleis det er å oppleva fjordane og fjella. Lesarane som kjem frå bygda eller som er kjend med bygdemiljø frå før, kjem sannsynlegvis til å kunne sjå for seg naturen og miljøet i boka betre enn ein frå byen kunne ha gjort. Forfattarane kunne prøvd å leggje meir kjensle og liv i beskrivinga av naturen og miljøet, kanskje fått fram stemninga i bygda litt betre, slik at ikkje berre bygdefolk kjenner seg att i boka.

Samspelet mellom Ove og enkelte personar er greie nok, ikkje noko ekstremt nytt og uvanleg, men det passar med stilen denne boka følgjer. Ove og Ragnar sitt vennskap er sterkt som stål, det skal mykje til for at noko kjem mellom dei og øydelegg. Ove og Sara hadde i byrjinga eit godt forhold, men då han ikkje verkeleg klarte å vera seg sjølv kunne ikkje Sara vere i lag med han meir. Han må grava djupt inni seg sjølv for å oppnå sitt sanne ”eg”, men foreløpig har han ein lang veg for å oppnå det. Familien til Ove kjem av og til inn i biletet som nære personar som forstår det vonde Ove går gjennom, men rolla deira er ikkje så veldig avgjerande for historia som med til dømes Sara.

Forholdet mellom Ove og Paulsen er dårleg, men for lesaren er det veldig fornøyeleg å lesa om kor mykje Ove hatar Paulsen. ”Den sleske konsulenten med heimekontor kom, som alltid, ut i tunet. I dag var han åleine. Han stod klar ved postkassen før eg kom ut av bilen. Han plystra lågt då eg steig ut. Postmann Pat, plystra han. Eg ville riva av han den tåpelege tversoversløyfa han gjekk med.” Vendepunktet mellom Ove og Paulsen er ein av dei mest morosame delen i heile boka, lesaren kjem til å elska oppgjeret mot konsulenten.

Familien til Ove eig ein hund som dei har kalla for Basse. Når Ove sit i nærleiken av hunden verkar det som om hunden svarar han tilbake, like naturleg som om eit anna menneske prata, men eigentleg føresteller Ove kva hunden hadde svart dersom han kunne. Likevel gjer dette at boka verkar litt useriøs og lite gjennomtenkt, for dette er dei einaste gonga slike ”mystiske” tinga skjer – det hadde kanskje passa inn dersom boka hadde fokusert meir på overnaturlege element som ein gjer i fantasy-sjangeren, men denne boka er altfor seriøst for å tillate slike innslag:

”Tullprat, sa Basse. – far din snakkar alltid fint om deg når han og mor di sit på kjøkkenet.”

Ove er som tidlegare nemnt beundrar av musikaren Charlie Parker. Gjennom forteljinga kjem kunnskapen fram ein eller anna gong, men også her hender det noko mystisk. Når Ove er på veg heim etter han er ferdig med postrunden sin og i eit likegyldig humør, ser han den avdøde Parker langs vegen medan han vinkar. Ove har eit val – han kan snu for å sjå om det verkeleg er den personen han trur det er, men han køyrar vidare og angrar på det sidan. I sjølve slutten av boka ser han Parker igjen på Torgallmenningen i Bergen, og han gjev Ove eit smil før han går ifrå han. Meininga med denne parallellen er ikkje klar, men ein kan få inntrykk av at den symboliserar overgongen Ove må ta for å verta seg sjølv. Første forsøk på å verta seg sjølv gjekk ikkje bra, men andre forsøket kan verta betre når ein vurderar at det andre møtet mellom han og Parker vart meir positivt beskrive.

Denne boka passar for unge, men han vert antageleg favorisert av ungdommar og eldre frå ei bygd eller ein liten stad fordi handlinga er mest konsentrert i eit slikt miljø. Teksten er oppbygga med korte og enkle setningar, noko som gjev ein slags direkte effekt når ein les lik den effekten frå ein muntleg samtale. Kvart kapittel er veldig korte og bryt opp teksten, men den bryt på ein effektiv måte. Tokvam og Folgerø er kjende for å ha jobba med humorprogrammet ”Radio Røynda” og er medlemmar av bandet Finn-Erix. Sjølv om boka er skriven av forfattarar kjende for humor, er ikkje dette ei tullebok. Handlinga er seriøs men ikkje fullstendig tørr fordi det er alltid noko som kjem til å skje, og innslag med humor kjem ofte nok til å fanga lesaren vidare i handlinga. Olav Stedje-antologien var eit originalt påfunn, men oppsettet av dikta kan forvirra enkelte lesarar som ikkje like lett kan sjå det djupe i dei – nokre av dikta passar ganske enkelt ikkje for alle. Humoren og emna om musikk som me finn i boka kan ha blitt påverka av ”Radio Røynda” og Finn-Erix.

Dette var ”Tyl”, og no kjem vår dom:

Handlinga og språket går som hand i hand, begge passar utmerka til kvarandre i denne romanen. Blandinga av det direkte språket og ein morosam men seriøs handling skapar ikkje problem for boka, og er god underhalding for den som likar å lesa samtidsromanar. Nynorsken gjer at heile situasjonen i handlinga vert meir verkeleg for lesaren å oppleva, noko som er veldig positivt. Begge forfattarane har samarbeida utruleg godt, og resultatet fortener ros. Boka får ikkje full pott, men han var slettes ikkje langt unna.








Skrive og vurdert av: Lisbeth Fanebust, Kjell Bjørgum, Are Bjørgum og Bjørnar Skaim Halle